اسماعیلیه و علوم قرآنی (۲) تفسیر و تأویل و مثل و ممثول

طرح دیدگاه های قرآنی و دانشهای قرآنی اسماعیلیه با استفاده از متون اصلی این فرقه و بررسی آرای ایشان در باب تأویل، مَثَل و ممثول است. نویسنده، پس از اشاره گذرا به عوامل دشمنی با اسماعیلیه، نتایج پژوهش در افکار و باورهای قرآنی باطنیان را برشمرده و سپس به دلیل نام گذاری قرآن، نزول قرآن، اعجاز قرآن، تحریف قرآن و نسخ از نگاه اسماعیلیان پرداخته است. اسماعیلیه، با تحلیل عقلی، ماهیّت وحی را تبیین می کنند و الفاظ و واژگان قرآن را ساخته پیامبر و معنی و محتوای آیات را از سوی خداوند می دانند. فصاحت و بلاغتِ معانی آیات و خبرهای غیبی را از وجوه اعجاز قرآن برمی شمارند و معتقدند که تحریف لفظی در قرآن صورت نگرفته است امّا آیات قرآن تحریف معنوی شده است. نسخ قرآن به قرآن نزد آنان پذیرفتد است امّا نسخ قرآن به سنّت را نمی پذیرند. ایشان معتقدند که آیات قرآن نیاز به تفسیر دارد و از امامان خویش در تفسیر سود برده اند و تفاسیری که ریشه در سخنان پیامبر و ائمه نداشته باشد را نادرست می شناسند. نیز برخی از آنان به حدوث قرآن قائلند. باطنیان تصور خاصی از ظاهر و باطن و تأویل و مثل و ممثول دارند و این مباحث در یکدیگر کاملا تنیده است. مثل و ممثول پایه بحث تأویل و تا حدودی ظاهر و باطن است. مثل و ممثول تنها در آیات قرآن نیست بلکه کل جهان آفرینش از قبیل مثل و ممثول است. آیات قرآن مثل هستند و باید از آنها به ممثول رسید. امثال ناسازگاری می نمایند نه ممثولات. بحث مثل و ممثول پی ریزی بحث ظاهر و باطن را ممکن می سازد و ناسازگاری آیات را از میان می برد. امثال در سازواره فکری اسماعیلیه ظاهر و ممثولات، بطون نامیده می شوند. تمام موجودات از جمله آیات قرآن، ظاهر و باطن دارند. در ادامه، نویسنده از تأویل، تعریف تأویل، آگاهان از تأویل، دلایل تأویل سخن گفته و معتقد است شکل خاص تأویل اسماعیلیه، بسیاری را به ایشان بدبین ساخته است. باطنیان تأویل را ویژه اهل بیت)ع( می دانند هر چند برخی در باور ایشان از خواص نیز، تأویل را می دانند. در نگاه ایشان تأویل، در آیات و روایات معصومین ریشه دارد. در پایان نیز به علل رویکرد اسماعیلیه به تأویل اشاره کرده است.